Geleidingstijden: verschil tussen versies

Uit ECGpedia
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
 
(83 tussenliggende versies door 17 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
==De PQ tijd==
{{nav|
De PQ tijd duurt van het begin van de boezemcontractie tot het begin van de kamercontractie
|previouspage=Hartfrequentie
[[Afbeelding:QRSwaves.jpg|thumb]]
|previousname=Stap 2: Hartfrequentie
|nextpage=Hartas
|nextname=Stap 4: Hartas
}}
{{auteurs|
|mainauthor= [[user:Drj|J.S.S.G. de Jong, MD]]
|coauthor= [[user:Pieter p|P.G. Postema, MD]]
|moderator= [[user:Drj|J.S.S.G. de Jong, MD]]
|supervisor=
}}
[[Afbeelding:QRSwaves.jpg|thumb|De PQ-tijd, QRS-duur en het QT-interval]]
De normale elektrische ontlading van het hart begint in de sinusknoop, die zich boven in het rechteratrium bevindt. Via de atria gaat het signaal naar de AV(atrioventriculaire)-knoop. De AV-knoop geleidt relatief traag. Vervolgens gaat het signaal via de Hisbundel, naar de linker- en rechterbundeltak en uiteindelijk via de Purkinjevezels naar de hartspiercellen van de ventrikels. Op het ecg is de snelheid waarop deze route doorlopen wordt te volgen door naar de geleidingstijden te kijken: de PQ-tijd, de QRS-duur en het QT(c)-interval.


De PQ tijd geeft aan hoe snel het electrisch signaal door de AV knoop (atrioventriculaire) wordt doorgegeven van de atria naar de ventrikels. Er wordt gemeten van het begin van de P top tot het begin van het QRS segment (kan dus ook de R zijn).
Voor de PQ-tijd wordt bij voorkeur afleiding II of V1 gebruikt. Voor de QT wordt bij voorkeur afleiding II gebruikt. Als alternatief kan V5 gebruikt worden, indien de T-golf niet goed te zien is in II. Voor de QRS-duur wordt de afleiding gebruikt waar deze het breedst is.
==De PQ-tijd==
;PQ-tijd :De PQ-tijd duurt van het begin van de boezemcontractie tot het begin van de kamercontractie
[[Bestand:Conduction_ap.svg|thumb|De opbouw van het PQ-interval]]


'''De normale PQ tijd ligt tussen de 0.12 en 0.20 seconde'''.
De PQ-tijd geeft aan hoe snel het elektrisch signaal door de AV(atrioventriculaire)-knoop  wordt doorgegeven van de atria naar de ventrikels. Er wordt gemeten van het begin van de P-top tot de eerste deflectie van het QRS-complex (kan dus ook de R zijn).


Een verlengde PQ tijd is een teken van een verslechtering van het geleidingssysteem. Er wordt dan gesproken van een [[Ritmestoornissen#AV-blok|1e, 2e of 3e graads AV blok]].
;Normale PQ-tijd :De normale PQ-tijd ligt tussen de 0,12 en 0,22 seconde


Een korte PQ tijd komt voor bij het [[Ritmestoornissen#WPW|WPW syndroom]] waarbij er naast de normale AV knoop een tweede snellere verbinding bestaat tussen de atria en de ventrikels.
Een verlengde PQ-tijd is een teken van een verslechtering van het geleidingssysteem. Er wordt dan gesproken van een [[Ritmestoornissen#AV-blok|1e-, 2e- of 3e-graads-AV-blok]].
 
Een korte PQ-tijd komt voor bij het [[WPW|WPW-syndroom]] waarbij er naast de normale AV-knoop een tweede snellere verbinding bestaat tussen de atria en de ventrikels.
 
In het Engels wordt de PQ-tijd aangeduid met het PR-interval. Daarmee wordt hetzelfde bedoeld: van het begin van de P-top tot de eerste deflectie van het QRS-complex.
{{clr}}
{{clr}}


==De QRS duur==
==De QRS-duur==
De QRS duur geeft aan hoe snel de ventrikels depolariseren.
;QRS-duur :De QRS-duur geeft aan hoe snel de ventrikels depolariseren. De QRS-duur wordt gemeten vanaf het begin van de eerste deflectie na de P-top (positief of negatief) tot aan het J-punt.
 
;J-punt :Het J-punt is het punt waar de scherpe deflecties van het QRS-complex overgaan in het ST-segment.


De ventrikels depolariseren normaal gesproken binnen 0.10 seconde. Als ze er langer dan 0.12 seconde over doen, spreek je van een '''[[geleidingsvertraging| Geleidingsvertraging (linker bundeltakblok of rechter bundeltakblok)]]'''.
De ventrikels depolariseren normaal gesproken binnen 0,10 seconde. Als ze er 0,12 seconde of langer over doen, spreek je van een '''[[geleidingsvertraging|geleidingsvertraging]]''' (linkerbundeltakblok of rechterbundeltakblok). Een QRS tussen 0,10 seconde en 0,12 seconde kan passen bij milde geleidingsvertraging zoals een [[Lahb#Linker_anterior_hemiblok|linkeranterior-hemiblok]] of [[LVH|linkerventrikelhypertrofie]]


==De QT tijd==
==Het QT-interval==
De QT tijd geeft aan hoe lang het duurt tot de ventrikels zijn gerepolariseerd
===Het normale QT-interval===
en dus weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag.
[[Afbeelding:QRSinterval.jpg|thumb| Het QT-interval begint bij het begin van het QRS-complex en eindigt waar de raaklijn langs het laatste deel van de T-golf de basislijn raakt. Klik op de afbeelding voor een vergroting]].
De normaalwaarde voor de QTc is: 440ms voor mannen en 450 ms voor vrouwen.
;QT-interval :Het QT-interval duurt vanaf het begin van het QRS-complex (zie boven) tot het einde van de T-golf.
;Het einde van de T-golf: Het einde van de T-golf is het punt waar de steilste raaklijn langs de achterkant van de T-top de basislijn kruist.<cite>Lepeschkin</cite>


[[Afbeelding:QRSinterval.jpg|thumb| Het QT interval begint bij het begin van de Q golf en eindigt waar de raaklijn langs het laatste deel van de T golf de basislijn raakt. Klik op de afbeelding voor een vergroting]]
De QT-tijd geeft aan hoe lang het duurt tot de ventrikels zijn gerepolariseerd en dus weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. De normaalwaarde voor de gecorrigeerde QT-tijd (QTc) is '''korter dan 450 ms voor mannen en korter dan 460 ms voor vrouwen'''. <cite>aha2</cite>
Het QT-inteval omvat het QRS-complex, het ST-segment, de T-golf en vertegenwoordigd ventriculaire depolarisatie en repolarisatie.


Bij een (ernstig) verlengde QT tijd duurt het lang voordat de hartspiervezels weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. Het kan dan voorkomen dat sommige vezels nog niet gerepolariseerd zijn, terwijl er wel al een hartslag 'aankomt' . Deze vezels kunnen vervolgens op een ongecontroleerd moment gaan depolariseren en zo aanleiding geven tot een [[Ritmestoornissen#Torsade_de_pointes|torsade de pointes]], een ventriculaire tachycardie.
Het QT-interval omvat het QRS-complex, het ST-segment en de T-golf en vertegenwoordigt ventriculaire depolarisatie en repolarisatie. Een eventuele U-golf is geen onderdeel van de QT-tijd.


Het QT interval is gedefinieerd als volgt: <cite>Lepeschkin</cite> de tijd tussen het begin van de Q tot het punt waar de steilste raaklijn langs de achterkant van de T top de basislijn raakt.  
Bij een (ernstig) verlengde QT-tijd duurt het lang voordat de hartspiervezels weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. Het kan dan voorkomen dat sommige vezels nog niet gerepolariseerd zijn, terwijl er wel al een hartslag 'aankomt'. Deze vezels kunnen vervolgens op een ongecontroleerd moment gaan depolariseren en zo aanleiding geven tot een [[Torsade de Pointes]], een ventriculaire tachycardie.


Het lastige is dat de QT tijd korter wordt naarmate de hartslag sneller is. Daarom bestaat bij iedere hartfrequentie een eigen maximale QT tijd. Dit probleem is op te vangen door de QT tijd te corrigeren voor de hartfrequentie (QTc). Dit gaat als volgt:
===Het corrigeren van de QT-tijd voor de frequentie===
{| class="wikitable" align="right"
|<flashow>http://nl.ecgpedia.org/images/1/12/QTc.swf|height=200px|width=400px|</flashow>
|}


[[Afbeelding:Formule_QTc.png]]
;Het QTc-interval:Het QTc-interval is het QT-interval gecorrigeerd voor de hartfrequentie. De meest gebruikte formule hiervoor is de Bazett-formule (zie onder).


''bij een RR interval van 1 seconde (hartfrequentie 60/min) is QTc=QT''
Het lastige is dat de QT-tijd korter wordt naarmate de hartslag sneller is. Daarom bestaat bij iedere hartfrequentie een eigen maximale QT-tijd. Dit probleem is op te vangen door de QT-tijd te corrigeren voor de hartfrequentie ('''QTc'''). Hiervoor wordt over het algemeen de formule van Bazett gebruikt:


Op moderne ECG's staat de QTc aangegeven. Het omrekenen van QT naar QTc gaat altijd goed. Het apparaat maakt wel vaak fouten bij het bepalen van de QT. Het is dus belangrijk dit te controleren. Als de QT goed is gemeten door het apparaat, zal de QTc ook goed zijn.
[[Image:Formule_QTc.png]]


Voor de QT tijd (dus niet gecorrigeerd voor de frequentie) is het lastig om een normaalwaarde aan te geven, aangezien die afhankelijk is van de hartfrequentie. De volgende formule geeft een indicatie voor de normaalwaarde:
Bij een RR-interval van 1 seconde (hartfrequentie 60/min.) is QTc = QT


[[Afbeelding:Formule_QTn_nl.png]]
Met de QTc-calculator op deze pagina is de QTc-tijd makkelijk uit te rekenen.
 
Op moderne ecg's staat de QTc aangegeven. Het omrekenen van QT naar QTc gaat altijd goed, tenzij de hartfrequentie verkeerd gemeten wordt. Het apparaat maakt wel vaak fouten bij het bepalen van de QT-tijd. Het is dus belangrijk dit te controleren. Als de QT goed is gemeten door het apparaat, zal de QTc ook correct zijn.
 
Voor de QT-tijd (dus niet gecorrigeerd voor de frequentie) is het lastig om een normaalwaarde aan te geven, aangezien die afhankelijk is van de hartfrequentie. De volgende formule geeft een indicatie voor de normaalwaarde:  
{{clr}}
{{clr}}


===Lastige QT tijden===
===Het correct meten van de QT-tijd===
Bij sommige varianten van het QT interval is het soms lastig om de QT tijd te meten. Hier is een apart hoofdstuk aan gewijd: [[Lastige_QT| Het meten van lastige QT tijden]].
{| class="wikitable"
!Stapsgewijze benadering voor het correct meten van de QT-tijd
|-
|
#Gebruik afleiding II. Als alternatief kan V5 gebruikt worden, indien de T-golf niet goed te zien is in II.
#Trek een lijn door de basislijn (dit is de lijn tussen de T-golf en de volgende P-golf of als die afwijkend is, het PQ-segment).
#Trek een raaklijn langs het steilste deel van het einde van de T-golf. Als de T-golf twee positieve toppen heeft (zoals bij een kameel), kies dan de hoogste top. Is de T-golf bifasisch (met een positieve en negatieve golf), kies dan het einde van de hoogste golf.
#Het QT-interval begint bij het begin van het QRS-interval en eindigt waar de raaklijn en de basislijn kruisen.
#Als de QRS-duur langer is dan 120 ms moet de QRS-duur langer dan 120 ms van de QT-tijd afgetrokken worden (dus QT = QT - (QRS-duur - 120 ms), bijvoorbeeld QRS-duur 160 ms met een QT-tijd 450 ms, de juiste QT-tijd is dan 450 ms - (160 ms - 120 ms) = 410 ms)
#Bereken de gecorrigeerde QT-tijd (QTc) volgens Bazett: [[Image:Formule_QTc.png]]  
|}


===Enkele Oorzaken van een verlengde QT tijd===
===Voorbeelden van het meten van een lastige QT-tijd===
<gallery>
Image:lastigeQT1.png|De T-golf is breed, maar de raaklijn kruist de basislijn voordat de T-golf de basislijn raakt. Het QT-interval zou overschat worden als dat laatste punt gebruikt zou worden als einde van het QT-interval.
Image:lastigeQT2.png|Het ecg komt niet terug naar de basislijn aan het einde van de T-golf. Desondanks moet het kruispunt van de raaklijn met de basislijn gebruikt worden voor de metingen.
Image:lastigeQT3.png|Een bifasische T-golf. De raaklijn met de uitslag met de grootste amplitude wordt gebruikt. Dit kan van slag tot slag veranderen. Daarom is het belangrijk meerdere metingen te middelen.
</gallery>


*Medicatie (o.a. anti-arrithmetica, tricyclische antidepressiva, phenothiazedes, zie [http://www.torsades.org Torsades.org]
===Oorzaken van een verlengde QT-tijd===
*Erfelijke [[Lange QT syndroom|lange QT syndroom]] (LQTS)
*Medicatie (o.a. antiaritmica, tricyclische antidepressiva, phenothiazines, zie [http://www.torsades.org Torsades.org])
*Cerebraal (subarachnoidale bloeding, CVA, trauma)
*Erfelijk [[Lange QT syndroom|lange-QT-syndroom]] (LQTS)
*Post infarct
*Cerebraal (subarachnoïdale bloeding, CVA, trauma)
*Post-infarct
 
===Korte-QT-syndroom===
Er bestaat ook een zeldzame vorm van '''korte-QT-syndroom''', waarbij de QTc < 300 ms is. Ook hierbij treedt plotselinge hartdood op.<cite>Gaita</cite>


== Referenties ==
== Referenties ==
Regel 56: Regel 103:
#bazett Bazett HC. ''An analysis of the time-relations of electrocardiograms''. Heart 1920;7:353-370.
#bazett Bazett HC. ''An analysis of the time-relations of electrocardiograms''. Heart 1920;7:353-370.
#Lepeschkin pmid=14954534
#Lepeschkin pmid=14954534
 
#Gaita pmid=12925462
#aha2 pmid=19228821
</biblio>
</biblio>

Huidige versie van 13 sep 2021 om 05:28

Vorige stap: Stap 2: Hartfrequentie | Volgende stap: Stap 4: Hartas


Auteur J.S.S.G. de Jong, MD
Co-Auteur P.G. Postema, MD
Moderator J.S.S.G. de Jong, MD
Supervisor
Lees meer over auteurschap op ECGpedia
De PQ-tijd, QRS-duur en het QT-interval

De normale elektrische ontlading van het hart begint in de sinusknoop, die zich boven in het rechteratrium bevindt. Via de atria gaat het signaal naar de AV(atrioventriculaire)-knoop. De AV-knoop geleidt relatief traag. Vervolgens gaat het signaal via de Hisbundel, naar de linker- en rechterbundeltak en uiteindelijk via de Purkinjevezels naar de hartspiercellen van de ventrikels. Op het ecg is de snelheid waarop deze route doorlopen wordt te volgen door naar de geleidingstijden te kijken: de PQ-tijd, de QRS-duur en het QT(c)-interval.


Voor de PQ-tijd wordt bij voorkeur afleiding II of V1 gebruikt. Voor de QT wordt bij voorkeur afleiding II gebruikt. Als alternatief kan V5 gebruikt worden, indien de T-golf niet goed te zien is in II. Voor de QRS-duur wordt de afleiding gebruikt waar deze het breedst is.

De PQ-tijd

PQ-tijd
De PQ-tijd duurt van het begin van de boezemcontractie tot het begin van de kamercontractie
De opbouw van het PQ-interval

De PQ-tijd geeft aan hoe snel het elektrisch signaal door de AV(atrioventriculaire)-knoop wordt doorgegeven van de atria naar de ventrikels. Er wordt gemeten van het begin van de P-top tot de eerste deflectie van het QRS-complex (kan dus ook de R zijn).

Normale PQ-tijd
De normale PQ-tijd ligt tussen de 0,12 en 0,22 seconde

Een verlengde PQ-tijd is een teken van een verslechtering van het geleidingssysteem. Er wordt dan gesproken van een 1e-, 2e- of 3e-graads-AV-blok.

Een korte PQ-tijd komt voor bij het WPW-syndroom waarbij er naast de normale AV-knoop een tweede snellere verbinding bestaat tussen de atria en de ventrikels.

In het Engels wordt de PQ-tijd aangeduid met het PR-interval. Daarmee wordt hetzelfde bedoeld: van het begin van de P-top tot de eerste deflectie van het QRS-complex.

De QRS-duur

QRS-duur
De QRS-duur geeft aan hoe snel de ventrikels depolariseren. De QRS-duur wordt gemeten vanaf het begin van de eerste deflectie na de P-top (positief of negatief) tot aan het J-punt.
J-punt
Het J-punt is het punt waar de scherpe deflecties van het QRS-complex overgaan in het ST-segment.

De ventrikels depolariseren normaal gesproken binnen 0,10 seconde. Als ze er 0,12 seconde of langer over doen, spreek je van een geleidingsvertraging (linkerbundeltakblok of rechterbundeltakblok). Een QRS tussen 0,10 seconde en 0,12 seconde kan passen bij milde geleidingsvertraging zoals een linkeranterior-hemiblok of linkerventrikelhypertrofie

Het QT-interval

Het normale QT-interval

Het QT-interval begint bij het begin van het QRS-complex en eindigt waar de raaklijn langs het laatste deel van de T-golf de basislijn raakt. Klik op de afbeelding voor een vergroting

.

QT-interval
Het QT-interval duurt vanaf het begin van het QRS-complex (zie boven) tot het einde van de T-golf.
Het einde van de T-golf
Het einde van de T-golf is het punt waar de steilste raaklijn langs de achterkant van de T-top de basislijn kruist.[1]

De QT-tijd geeft aan hoe lang het duurt tot de ventrikels zijn gerepolariseerd en dus weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. De normaalwaarde voor de gecorrigeerde QT-tijd (QTc) is korter dan 450 ms voor mannen en korter dan 460 ms voor vrouwen. [2]

Het QT-interval omvat het QRS-complex, het ST-segment en de T-golf en vertegenwoordigt ventriculaire depolarisatie en repolarisatie. Een eventuele U-golf is geen onderdeel van de QT-tijd.

Bij een (ernstig) verlengde QT-tijd duurt het lang voordat de hartspiervezels weer klaar zijn voor een nieuwe hartslag. Het kan dan voorkomen dat sommige vezels nog niet gerepolariseerd zijn, terwijl er wel al een hartslag 'aankomt'. Deze vezels kunnen vervolgens op een ongecontroleerd moment gaan depolariseren en zo aanleiding geven tot een Torsade de Pointes, een ventriculaire tachycardie.

Het corrigeren van de QT-tijd voor de frequentie

height=200px|width=400px|</flashow>
Het QTc-interval
Het QTc-interval is het QT-interval gecorrigeerd voor de hartfrequentie. De meest gebruikte formule hiervoor is de Bazett-formule (zie onder).

Het lastige is dat de QT-tijd korter wordt naarmate de hartslag sneller is. Daarom bestaat bij iedere hartfrequentie een eigen maximale QT-tijd. Dit probleem is op te vangen door de QT-tijd te corrigeren voor de hartfrequentie (QTc). Hiervoor wordt over het algemeen de formule van Bazett gebruikt:

Formule QTc.png

Bij een RR-interval van 1 seconde (hartfrequentie 60/min.) is QTc = QT

Met de QTc-calculator op deze pagina is de QTc-tijd makkelijk uit te rekenen.

Op moderne ecg's staat de QTc aangegeven. Het omrekenen van QT naar QTc gaat altijd goed, tenzij de hartfrequentie verkeerd gemeten wordt. Het apparaat maakt wel vaak fouten bij het bepalen van de QT-tijd. Het is dus belangrijk dit te controleren. Als de QT goed is gemeten door het apparaat, zal de QTc ook correct zijn.

Voor de QT-tijd (dus niet gecorrigeerd voor de frequentie) is het lastig om een normaalwaarde aan te geven, aangezien die afhankelijk is van de hartfrequentie. De volgende formule geeft een indicatie voor de normaalwaarde:

Het correct meten van de QT-tijd

Stapsgewijze benadering voor het correct meten van de QT-tijd
  1. Gebruik afleiding II. Als alternatief kan V5 gebruikt worden, indien de T-golf niet goed te zien is in II.
  2. Trek een lijn door de basislijn (dit is de lijn tussen de T-golf en de volgende P-golf of als die afwijkend is, het PQ-segment).
  3. Trek een raaklijn langs het steilste deel van het einde van de T-golf. Als de T-golf twee positieve toppen heeft (zoals bij een kameel), kies dan de hoogste top. Is de T-golf bifasisch (met een positieve en negatieve golf), kies dan het einde van de hoogste golf.
  4. Het QT-interval begint bij het begin van het QRS-interval en eindigt waar de raaklijn en de basislijn kruisen.
  5. Als de QRS-duur langer is dan 120 ms moet de QRS-duur langer dan 120 ms van de QT-tijd afgetrokken worden (dus QT = QT - (QRS-duur - 120 ms), bijvoorbeeld QRS-duur 160 ms met een QT-tijd 450 ms, de juiste QT-tijd is dan 450 ms - (160 ms - 120 ms) = 410 ms)
  6. Bereken de gecorrigeerde QT-tijd (QTc) volgens Bazett: Formule QTc.png

Voorbeelden van het meten van een lastige QT-tijd

  • De T-golf is breed, maar de raaklijn kruist de basislijn voordat de T-golf de basislijn raakt. Het QT-interval zou overschat worden als dat laatste punt gebruikt zou worden als einde van het QT-interval.

    De T-golf is breed, maar de raaklijn kruist de basislijn voordat de T-golf de basislijn raakt. Het QT-interval zou overschat worden als dat laatste punt gebruikt zou worden als einde van het QT-interval.

  • Het ecg komt niet terug naar de basislijn aan het einde van de T-golf. Desondanks moet het kruispunt van de raaklijn met de basislijn gebruikt worden voor de metingen.

    Het ecg komt niet terug naar de basislijn aan het einde van de T-golf. Desondanks moet het kruispunt van de raaklijn met de basislijn gebruikt worden voor de metingen.

  • Een bifasische T-golf. De raaklijn met de uitslag met de grootste amplitude wordt gebruikt. Dit kan van slag tot slag veranderen. Daarom is het belangrijk meerdere metingen te middelen.

    Een bifasische T-golf. De raaklijn met de uitslag met de grootste amplitude wordt gebruikt. Dit kan van slag tot slag veranderen. Daarom is het belangrijk meerdere metingen te middelen.

Oorzaken van een verlengde QT-tijd

  • Medicatie (o.a. antiaritmica, tricyclische antidepressiva, phenothiazines, zie Torsades.org)
  • Erfelijk lange-QT-syndroom (LQTS)
  • Cerebraal (subarachnoïdale bloeding, CVA, trauma)
  • Post-infarct

Korte-QT-syndroom

Er bestaat ook een zeldzame vorm van korte-QT-syndroom, waarbij de QTc < 300 ms is. Ook hierbij treedt plotselinge hartdood op.[3]

Referenties

  1. LEPESCHKIN E and SURAWICZ B. The measurement of the Q-T interval of the electrocardiogram. Circulation. 1952 Sep;6(3):378-88. DOI:10.1161/01.cir.6.3.378 | PubMed ID:14954534 | HubMed [Lepeschkin]
  2. Rautaharju PM, Surawicz B, Gettes LS, Bailey JJ, Childers R, Deal BJ, Gorgels A, Hancock EW, Josephson M, Kligfield P, Kors JA, Macfarlane P, Mason JW, Mirvis DM, Okin P, Pahlm O, van Herpen G, Wagner GS, Wellens H, American Heart Association Electrocardiography and Arrhythmias Committee, Council on Clinical Cardiology, American College of Cardiology Foundation, and Heart Rhythm Society. AHA/ACCF/HRS recommendations for the standardization and interpretation of the electrocardiogram: part IV: the ST segment, T and U waves, and the QT interval: a scientific statement from the American Heart Association Electrocardiography and Arrhythmias Committee, Council on Clinical Cardiology; the American College of Cardiology Foundation; and the Heart Rhythm Society: endorsed by the International Society for Computerized Electrocardiology. Circulation. 2009 Mar 17;119(10):e241-50. DOI:10.1161/CIRCULATIONAHA.108.191096 | PubMed ID:19228821 | HubMed [aha2]
  3. Gaita F, Giustetto C, Bianchi F, Wolpert C, Schimpf R, Riccardi R, Grossi S, Richiardi E, and Borggrefe M. Short QT Syndrome: a familial cause of sudden death. Circulation. 2003 Aug 26;108(8):965-70. DOI:10.1161/01.CIR.0000085071.28695.C4 | PubMed ID:12925462 | HubMed [Gaita]

  4. Bazett HC. An analysis of the time-relations of electrocardiograms. Heart 1920;7:353-370.

    [bazett]

Alle samenvattingen van Medline: PubMed | HubMed

Overgenomen van "https://nl.ecgpedia.org/index.php?title=Geleidingstijden&oldid=10387"